In 1906 werd voor het eerst een snel voortschrijdende cognitieve stoornis beschreven bij een vijftigjarige vrouw, die enkele jaren later aan haar dementie overleed. Bij autopsie werden in haar hersenen abnormale concentraties van de eiwitten amyloïd en tau aangetroffen. Bovendien bleek dat de zenuwcellen waren gekrompen. Deze snel voortschrijdende vorm van dementie werd daarna bekend onder de naam van de Duitse ontdekker Alois Alzheimer.

Inmiddels zijn we meer dan honderd jaar verder, maar wat betreft de oorzaak en behandeling zijn we nauwelijks een stap verder gekomen. Dementie is nog steeds onbehandelbaar en we lijken nog steeds in het duister te tasten over de oorzaak. Wel weten we dat mensen een hoger risico lopen op alzheimer wanneer zich in hun DNA meerdere zogenaamde ApoE-genen bevinden en indien er in hun hersenen ophopingen van het eerdergenoemde eiwit amyloïd aanwezig zijn.

“Dementie is nog steeds onbehandelbaar en we lijken nog steeds in het duister te tasten over de oorzaak.”

Hoge bloedsuikerwaarden

De laatste jaren is ook gebleken dat mensen met abnormaal hoge bloedsuikerwaarden een sterk verhoogde kans op alzheimer hebben. Dit risico is zelfs dermate hoog dat sommige wetenschappers alzheimer diabetes type 3 noemen. De diabetes-epidemie heeft aantoonbaar geleid tot een sterke toename van het aantal alzheimerpatiënten. Ook werpt dit een volledig nieuw licht op de ontstaanswijze van alzheimer. De eerste onderzoeken wijzen erop dat er spectaculaire mogelijkheden zijn tot preventie en behandeling van deze aandoening. Hoe zit dat?

Onze lichaamscellen kunnen voor hun energievoorziening gebruikmaken van drie verschillende brandstoffen, namelijk glucose (dat afkomstig is uit koolhydraten, zoals suiker en zetmeel), vetten en de door de lever uit vetten geproduceerde ketonen, wanneer onze bloedsuikerspiegel laag dreigt te worden. In tegenstelling tot bijna alle andere lichaamscellen kunnen hersencellen nauwelijks vetten voor energie gebruiken, omdat deze de zogenaamde bloedhersenbarrière niet kunnen passeren. Met andere woorden, hersencellen zijn voor hun energie afhankelijk van glucose en ketonen. Nu is er als gevolg van ons zeer koolhydraatrijke dieet nauwelijks nog sprake van productie van ketonen door de lever. Het gevolg is dat onze ‘westerse’ hersenen voor 97-99 procent van energie worden voorzien door glucose en nauwelijks nog door ketonen.

Uitgehongerde hersencellen

Maar wanneer onze bloedsuikerspiegels langdurig hoog blijven vanwege de consumptie van veel koolhydraten in de vorm van suiker en zetmeel, krijgen we ook hoge spiegels van insuline, het hormoon dat nodig is om glucose vanuit de bloedbaan de cellen binnen te krijgen. De wetenschap heeft ondertussen ontdekt dat langdurig hoge insulinespiegels leiden tot ongewenste gewichtstoename, hoge bloeddruk, artrose, ontstekingen, kanker, gewichts-toename en in latere instantie diabetes type 2. Een fenomeen dat hierbij een centrale rol speelt is dat bijna alle lichaamscellen zogenaamde insulineresistentie ontwikkelen, door de voortdurend hoge insulinespiegels. Dit betekent dat die cellen, waaronder onze hersencellen, steeds meer insuline nodig hebben om glucose uit het bloed op te nemen.

Het bloed dat vervolgens de hersencellen bereikt bevat weliswaar veel glucose, maar deze is vanwege de insulineresistentie moeilijker op te nemen. Daarbij worden ketonen als mogelijk alternatief vanwege het hoge bloedsuikergehalte niet meer door de lever aangemaakt. Met andere woorden: de hersencellen worden uitgehongerd.

En wat blijkt nu?

Zoals kan worden verwacht laten hersenscans van alzheimerpatiënten zien dat hun hersenen tussen de 40 en 50 procent minder glucose kunnen opnemen dan normale hersenen! Als gevolg van deze uithongering krimpen de hersencellen en verliezen geleidelijk hun functie. Naar we nu beginnen te begrijpen worden er amyloïd-eiwitten geproduceerd, die niet de oorzaak zijn van alzheimer, zoals eerder gedacht, maar juist een poging om de hersencellen tegen de gevolgen van de uithongering te beschermen.

Uit het bovenstaande volgen ook meteen de maatregelen die je kunt nemen om de ziekte van Alzheimer te voorkomen en mogelijk zelfs te behandelen, namelijk door het vermijden van hoge bloedsuikerspiegels door het minderen van zetmeelinname en het vermijden van suiker. Hierdoor blijven de hersencellen gevoelig voor insuline, waardoor deze ongestoord toegang houden tot glucose. Bovendien produceert de lever bij koolhydraatarme voeding ketonen als tweede belangrijke brandstof.

Maatregelen die je kunt nemen tegen de ziekte van Alzheimer

Ondertussen zijn ook de resultaten van de eerste klinische onderzoeken beschikbaar waarbij men heeft geprobeerd de insulineresistentie bij alzheimerpatiënten te verminderen en de hoeveelheid ketonen in het bloed te verhogen. Hiervoor bestaan twee methoden met ons dieet.

“Sommige wetenschappers noemen de ziekte van Alzheimer diabetes type 3.”

Als eerste is dit het ketogeen dieet, dat bijzonder koolhydraatarm is. Dit verlaagt weliswaar de bloedsuikerspiegel, maar door de onmiddellijk waarneembare afname van de insulineresistentie krijgen de hersencellen weer toegang tot glucose voor hun energie. Bovendien gaat de lever ketonen aanmaken en is daarmee een tweede energiebron beschikbaar gekomen. Hetzelfde resultaat kan bereikt worden met regelmatig periodiek vasten, hoewel dit voor alzheimerpatiënten niet altijd gemakkelijk vol te houden is.

Daarnaast zijn er nog andere mogelijkheden met supplementen, namelijk door het direct oraal toedienen van ketonen, kokosolie of zogenaamde MCT’s (Medium Chain Triglycerides). Het toedienen van ketonen heeft als bezwaar dat deze vrij duur zijn en bijzonder slecht smaken. Kokosolie en MCT’s zijn daarentegen goedkoop en smaken veel beter. De benodigde doseringen hiervan zijn respectievelijk 50 en 30 gram per dag.

Genoemde maatregelen leiden tot aanmerkelijke verbeteringen bij alzheimerpatiënten. Er is ook een alledaagse bezigheid waarvan we al langer weten dat deze alzheimer kan tegengaan, namelijk lichaamsbeweging. En we weten nu ook hoe dat werkt. Regelmatige lichaamsbeweging zorgt voor lagere bloedsuikerspiegels, meer insulinegevoeligheid en een toename van ketonen in het bloed.

De toegenomen kennis van onze stofwisseling lijkt dus een belangrijke stap in het voorkomen en behandelen van dementie. De rol van de stofwisseling was al langer bekend bij diabetes. Daaruit volgden mogelijkheden tot het omkeren ervan door andere voeding. Het is te hopen dat medici snel koolhydraatbeperking zullen accepteren als standaard-instrument in hun therapeutisch arsenaal bij vele aandoeningen, waaronder alzheimer.

Afbeelding door Gordon Johnson afkomstig van Pixabay.