De bloeddruk van mensen in het Westen stijgt geleidelijk naarmate ze ouder worden. Van de vijftigplussers heeft ongeveer vijftig procent last van een te hoge bloeddruk. Dit aandeel loopt op tot boven de 75 procent bij 75-plussers. Hoewel hiervoor bijna nooit een duidelijke oorzaak wordt gevonden, legt men de schuld vaak bij een te hoge zoutconsumptie.

Het eerste advies van uw arts is dan ook om uw zoutgebruik te beperken. Maar het effect hiervan op de bloeddruk is doorgaans teleurstellend. Daarom worden bijna altijd ook een of meerdere medicijnen tegen hoge bloeddruk voorgeschreven om latere complicaties zoals een hartaanval of beroerte te voorkomen – doorgaans voor de rest van uw leven.

Ik heb reeds vorig jaar al vraagtekens geplaatst bij deze aanpak. Laat ik ermee beginnen te erkennen dat er inderdaad een sterke samenhang bestaat tussen het zoutgebruik van volkeren en de mate waarin hoge bloeddruk voorkomt. Zo is aangetoond dat leden van de traditioneel levende Keniaanse Luo-stam, wanneer zij verhuizen van het platteland naar Nairobi, veel meer zout gaan consumeren, én dat hun bloeddruk omhooggaat.

Maar wanneer we hoge bloeddruk behandelen met zoutarm eten, daalt die niet of nauwelijks. Komt dat doordat het bloeddrukverhogende effect van overmatig zoutgebruik onomkeerbaar is, of is er toch iets anders aan de hand?

Industrieel bewerkte voeding is verantwoordelijk voor tachtig procent van onze zoutconsumptie

Ik denk dat laatste. We zijn de laatste decennia vooral veel meer zout gaan eten omdat we veel meer industrieel bewerkte voeding zijn gaan gebruiken. Die is verantwoordelijk voor tachtig procent van onze zoutconsumptie. Verder zijn de natuurlijke verzadigde vetten – en daarmee ook de in dit vet opgeloste natuurlijke smaakstoffen – grotendeels uit de industriële voeding verwijderd. Wat overblijft, is een product dat zo ongeveer smaakt als karton. Om dit weer enigszins smakelijk te maken voegt de voedingsmiddelenindustrie primaire smaakstoffen toe, zoals veel zout en suiker en smaakversterkers in de vorm van zogenaamde E-nummers.

In het verleden hebben we steeds geprobeerd aan te tonen dat er een relatie bestaat tussen hoge bloeddruk en zoutconsumptie, terwijl we eigenlijk de samenhang tussen onze bloeddruk en bewerkte voeding hebben gemeten, met daarin mogelijk een andere boosdoener dan zout. Dit zou de reden kunnen zijn dat de beperking van onze zoutinname terwijl we doorgaan met het consumeren van bewerkte voeding geen bloeddrukverlagend effect oplevert.

‘Wanneer we hoge bloeddruk behandelen met zoutarm eten, daalt die niet of nauwelijks.’

Ondertussen heeft een aantal artsenpraktijken ervaring opgedaan met het vervangen van bewerkte voeding door verse volvette en suikerarme voeding. Inderdaad gaat daarmee de bloeddruk bijna altijd naar beneden en kun je het gebruik van bloeddrukverlagende medicijnen verminderen en vaak zelfs volledig staken – zelfs terwijl daarbij niet het advies werd gegeven om zoutarm te eten.

Er zijn sterke aanwijzingen dat de daling van de bloeddruk veroorzaakt wordt door de verminderde inname van de suikers en andere snel verteerbare koolhydraten in industrieel bewerkte voeding.

Hoe kunnen we dit verband verklaren? Behalve dat de bloeddruk daalt, gebeurt er nog iets opmerkelijks in de eerste weken nadat mensen omgeschakeld zijn van industriële naar verse voeding. Nagenoeg iedereen verliest vele kilo’s overgewicht.

Verlies van overgewicht

Een eenvoudige rekensom leert dat dit verloren gewicht slechts voor een klein deel vetweefsel kan zijn. Nu is al geruime tijd bekend dat wanneer je minder suiker en andere koolhydraten consumeert, de lever het opgeslagen zetmeel in de vorm van glycogeen gaat vrijmaken voor de opwekking van energie. Hierbij komt ook water uit de lever vrij, dat met de urine ons lichaam verlaat. Maar dan resteren nog enige kilo’s aan gewichtsverlies waarvoor geen verklaring lijkt te bestaan.

Om die verklaring te vinden ben ik de medische literatuur in gedoken. Hierbij moest ik in eerste instantie teruggaan naar 1933. Kort daarvoor had men namelijk insuline ontdekt, het lichaamseigen hormoon dat de alvleesklier afgeeft zodra onze bloedsuikerspiegel stijgt na het consumeren van suiker en andere koolhydraten.

Ditzelfde onderzoek – uitgevoerd bij proefdieren – toont aan dat de combinatie van hoge bloedsuikerwaarden met daaropvolgende hoge insulinespiegels de nieren aanzet tot het vasthouden van zout en vocht in onze bloedvaten, waardoor de bloeddruk stijgt. Uit de recentere medische literatuur blijkt dat herhaling van dit experiment dezelfde resultaten oplevert.

Een andere conclusie is dat een verhoging of verlaging van de insulinedoseringen bij patiënten met een hoge bloedsuikerspiegel wordt gevolgd door een respectievelijk hogere of lagere bloeddruk.

Wacht niet af, begin met andere voeding als therapie bij verhoogde bloeddruk

Er zal zonder twijfel nog wel het een en ander worden gepubliceerd over de relatie tussen suiker, insuline en bloeddruk.

In de tussentijd zou ik mijn collega-artsen willen aanraden om verse, volvette en koolhydraatarme voeding in te zetten als eerstelijnstherapie bij verhoogde bloeddruk.

U hoeft als potentieel levenslange klant van de farmaceutische industrie de discussie daarover niet af te wachten. Ga indien u een te hoge bloeddruk heeft over op dergelijke voeding en vermijd suiker liefst volledig. De kans is groot dat uw hoge bloeddruk dan voorbijgaat, evenals andere ongewenste verschijnselen zoals overgewicht, chronische vermoeidheid, gewrichtsklachten en verkeerde bloedwaarden voor triglyceriden en cholesterol. Die verdwenen bij de deelnemers aan de tv-serie Hoe word ik 100.

En het zout in het westerse dieet dan?

Dat is, zoals eerder gezegd, voor tachtig procent afkomstig uit industrieel bewerkte voeding. Als u voortaan verse voeding gebruikt, kunt u die gewoon op smaak brengen met zout, zonder dat u bang hoeft te zijn dat u daarmee te veel zout consumeert of dat dit zou kunnen zorgen voor een te hoge bloeddruk.

Afbeelding door Pera Detlic van Pixabay.