De gehele wereld is in de ban van het coronavirus, of meer specifiek het Covid-19-virus, dat tot de groep van de coronavirussen behoort. Hiertoe behoren ook virussen die de afgelopen jaren verantwoordelijk waren voor de uitbraken van bijvoorbeeld SARS en MERS. Het Covid-19-virus bezit een aantal welhaast ideale eigenschappen die zorgden voor een snelle wereldwijde verspreiding.

Het virus springt gemakkelijk over van mens tot mens, het doet dit al voordat iemand ziekteverschijnselen heeft en leidt – in tegenstelling tot bijvoorbeeld ebola – bij de grote meerderheid van de geïnfecteerden niet tot een snelle dood. De Covid-19-patiënt blijft daarentegen lange tijd besmettelijk.

Voor bijna iedereen kwam de Covid-19-pandemie als een donderslag bij heldere hemel, maar een aantal deskundigen zag deze ramp al geruime tijd aankomen. Er is namelijk een aantal redenen waarom dit heeft kunnen gebeuren. Went u er maar alvast aan: dergelijke epidemieën gaan veel vaker voorkomen. Ze hebben alles te maken met veranderingen in onze leefstijl, die hun oorsprong vinden in pakweg 10.000 jaar geleden begonnen ontwikkelingen.

10.000 jaar geleden

Mensen waren oorspronkelijk zogenaamde jager-verzamelaars, en hun voeding bestond vooral uit vlees en vis afkomstig uit de jacht en vezelrijke groente en fruit zoals die toen in de natuur voorkwamen. Granen in de huidige vorm bestonden nog niet.

Vanaf ongeveer 10.000 jaar geleden waren mensen in staat om uit de bestaande grassen moderne granen te ontwikkelen met veel grotere zaden, zoals mais, gerst, tarwe en rijst. Deze nieuw verworven voedingsmiddelen zorgden niet alleen voor hoge opbrengsten, maar bleken ook nog eens relatief ongevoelig voor bederf, waardoor de oogsten konden worden opgeslagen voor latere consumptie. Ook maakte dit nieuw beschikbare voedsel het mogelijk om wilde dieren bij te voederen en als vee te houden, zoals runderen, geiten, kippen en varkens.

“De sociale controle door overheden zal orwelliaanse vormen aannemen.”

Hierdoor hoefde niet iedereen zich voortdurend met de jacht en het verzamelen van eten bezig te houden en begonnen mensen zich te vestigen in grotere gemeenschappen, die later uitgroeiden tot dorpen en steden. Deze modernere leefgemeenschappen kregen al snel de overhand en geleidelijk verdwenen de jager-verzamelaars.

Algemene gezondheid niet verbeterd

Maar niet alles bleek een verbetering. De opbrengst van de oogsten varieerde enorm en perioden van overvloed en hoge geboortecijfers werden vaak afgewisseld met slechte opbrengsten, hongersnood en hoge sterftecijfers. Verder waren door het dichter op elkaar wonen van mensen en dieren dodelijke besmettelijke ziekten zoals tuberculose, antrax, tyfus, influenza en mazelen aan de orde van de dag. Bovendien blijkt uit archeologische vondsten dat deze nieuwe manier van leven en de nieuwe koolhydraatrijke voeding ertoe leidden dat de algemene gezondheid en levensverwachting van de mensen achteruitgingen.

Na de Tweede Wereldoorlog is de consumptie van koolhydraten alleen nog maar verder toegenomen. Ondanks de afname van sterfte door infecties vanwege verbeterde hygiëne en de ontwikkeling van antibiotica is onze algemene gezondheid niet vooruitgegaan. Integendeel, onder meer vanwege industrieel bewerkte voeding met veel suiker en overige koolhydraten lijdt de helft van de westerse bevolking aan één of meerdere chronische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, diabetes en kanker.

Onder dieren circuleren naar schatting meer dan een miljoen verschillende virussen, die zich in deze dieren doorgaans onschuldig gedragen. Maar het wordt een heel andere zaak wanneer deze virussen tussen verschillende diersoorten of van dieren naar mensen overspringen. Een substantieel deel van deze virussen kan bij de mens overleven en mogelijk leiden tot overdraagbare ziekten. Door de grote bevolkingsdichtheid in steden, de enorme veestapel en het steeds verder doordringen van ons leefgebied in dat van wilde dieren zijn de kansen daarop steeds groter geworden.

Een en ander wordt nog verergerd door de toegenomen mobiliteit van mensen. Bovendien is de bevolking vergrijsd en is het aantal mensen met chronische aandoeningen toegenomen. Beide groepen hebben doorgaans een verminderde afweer en zijn extra gevoelig voor besmetting met een ziekte met eventueel dodelijke afloop.

Door deze opeenstapeling van factoren konden door virussen veroorzaakte epidemieën niet uitblijven.

Zo hebben we de laatste decennia uitbraken gehad van onder meer hiv, SARS, MERS, vogelgriep, varkensgriep, ebola en nu dus van Covid-19.

Inkijkje in de toekomst

De Covid-19-pandemie geeft ook een inkijkje in wat de toekomst gaat brengen, buiten de hygiëne-adviezen en opgelegde maatregelen voor ontsmetting en afstand houden. Allereerst zullen de geschrokken overheden zorgen voor voldoende lokale voorraden van bijvoorbeeld gezichtsmaskers, handschoenen en beademingsapparatuur. Landen zullen essentiële medische hulpmiddelen binnen de landsgrenzen willen laten produceren en een deel van de globalisering zal worden teruggedraaid. Bovendien zal er alles aan worden gedaan om de ontwikkeling van vaccinaties en behandelingen tegen virusinfecties te versnellen.

Ook zal de sociale controle door overheden orwelliaanse vormen aannemen. De ervaring uit China toont dat via allerlei reeds bestaande technische mogelijkheden zoals camera’s met gezichtsherkenning op straat, drones, smartphones en tv’s onze mobiliteit niet alleen scherp in de gaten kan worden gehouden, maar desnoods ook drastisch beperkt en gestuurd. Met als positief resultaat dat de Covid-19-uitbraak in China relatief snel onder controle kwam.

Ook in westerse (tot nu toe) democratische samenlevingen zullen deze mogelijkheden worden omarmd. En het lijkt mij naïef om te veronderstellen dat overheden deze mogelijkheden slechts zullen gebruiken om epidemieën te voorkomen en te beperken. Bereidt u zich er maar op voor dat met het uiteindelijk verdwijnen van de Covid-19-epidemie uiteindelijk ook onze privacy drastisch zal worden ingeperkt.